Tensionet midis Iranit dhe Agjencisë Ndërkombëtare të Energjisë Atomike (IAEA) janë ndezur vazhdimisht që kur një marrëveshje e vitit 2015 që frenonte programin bërthamor të Teheranit në këmbim të lehtësimit të sanksioneve u shpërbë.
Në vitet e fundit, Teherani ka ndërprerë bashkëpunimin me IAEA duke rritur aktivitetet e tij bërthamore, duke çaktivizuar pajisjet e mbikëqyrjes për të monitoruar programin bërthamor dhe duke ndaluar inspektorët e OKB-së.
Një plan nga Britania, Franca dhe Gjermania — me mbështetjen e SHBA-së — për të paraqitur një rezolutë të re kundër Iranit vjen pasi shqetësimet mbi zgjerimin e shpejtë të programit të tij bërthamor rritën frikën se Teherani mund të kërkojë të zhvillojë një armë bërthamore.
Sipas IAEA, Teherani është i vetmi shtet pa armë bërthamore që pasuron uraniumin në 60 për qind, një hap i shkurtër nga niveli 90 për qind i nevojshëm për armët atomike.
Irani gjithmonë ka mohuar se ka kërkuar një armë bërthamore.
Diplomatët i thanë AFP se censura e planifikuar është nxitur nga nevoja për të ngritur presionin diplomatik mbi Iranin për t’u rikthyer në përputhje dhe për të adresuar shqetësimet e kahershme të IAEA.
‘Shumë pak shumë vonë’
Një rezolutë e ngjashme u miratua nga bordi i IAEA në qershor.
Sipas një drafti konfidencial të censurës të parë nga AFP, fuqitë perëndimore këtë herë kërkojnë që një “raport gjithëpërfshirës” të lëshohet nga kreu i IAEA Rafael Grossi.
Raporti do të kërkonte të hedhë më shumë dritë mbi aktivitetet bërthamore të Iranit, duke përfshirë “një llogari të plotë” të bashkëpunimit të Teheranit me IAEA për gjurmët e uraniumit të gjetura në vendet e padeklaruara.
Rezoluta, që do të dorëzohet të martën, pason një udhëtim të Grossi në Teheran javën e kaluar për bisedime me Presidentin Masoud Pezeshkian dhe zyrtarë të tjerë të rangut të lartë.
Gjatë vizitës së tij, Grossi vizitoi gjithashtu uzinat e pasurimit të uraniumit Natanz dhe Fordo në Iranin qendror.
“Vizita e Grossit në Teheran ishte shumë e vogël dhe shumë vonë për të shmangur një censurë nga bordi,” i tha AFP Kelsey Davenport, një ekspert me Shoqatën e Kontrollit të Armëve.
Vizita e tij ishte “një mundësi e humbur për Pezeshkian për të demonstruar se ai është serioz rreth de-përshkallëzimit,” tha ajo.
“Marrja e hapave të prekshëm për të përmirësuar mbikëqyrjen e IAEA-s mbi programin bërthamor të Iranit dhe adresimin e pyetjeve të agjencisë në lidhje me aktivitetet bërthamore të padeklaruara në të kaluarën do të kishte shuar spekulimet se Irani është i përfshirë në aktivitete të paligjshme bërthamore”, tha Davenport.
Rikthimi i Trump
Më parë këtë javë, Irani shprehu shpresën se bisedimet mbi programin e tij bërthamor do të kryheshin “larg presioneve dhe konsideratave politike”.
Gjatë takimit të tij me Grossin, Pezeshkian tha se Teherani ishte i gatshëm të zgjidhte “dyshimet dhe paqartësitë” mbi programin e tij.
Vizita e Grossit u pa si një nga shanset e fundit për diplomaci përpara se Donald Trump të kthehej si president i SHBA në janar.
Gjatë mandatit të tij të parë midis 2017 dhe 2021, Trump vendosi një politikë “presioni maksimal” kundër Iranit.
Kjo përfshinte prishjen e Uashingtonit për një marrëveshje për programin bërthamor të Iranit që ishte arritur nën paraardhësin e tij, Barack Obama në 2015.
Marrëveshja historike e arritur me Shtetet e Bashkuara, Kinën, Rusinë, Francën, Gjermaninë dhe Britaninë i dha Iranit lehtësimin e sanksioneve në këmbim të frenimit të programit të tij atomik.
Përpjekjet për të ringjallur marrëveshjen deri më tani kanë dështuar./france24/
